Friday, August 28, 2009

2-na, LUNGLEN HNEM'AN

Kum 1996 khan National Workshop neiin India ram territory zawng zawng atangin mi thahnem fe kan kalkhawma, keini IET lam chu chutihlaia kan Field Secretary tuna kan International Secretary ho hian kan kal ve hlawma, fiamthu kan duh tlanga kan nui deuh ham ham renga, kan Pu pawh hi a nuih a za-in tun thleng hian min la zawt zauh zauh thina, chu ta ka sawi chu kan sawi nawn leh a nge:

Hman deuh laia Aizawla pa lar tak mai leh mi hriat hlawh tak mai, khawlaia sap lukhum khuma, kekawrbul ha in emaw, ngotekher vengin emaw, tie suih zaiha, mangai pheikhawk tle tak bun a khawlai leng thin PU LALRUAIA kha ani a, a chanchin ka sawi chu ni.

Ni khat chu Kulikawn paho nilum ai naah, Pu Lalruaia chuan " Nimin chu mauhakah ka va kala, kawngthlangah hian thil hi alo ri rawk rawk maia, ka zuk daka, ka han hmusual nasa em em khawp mai a, a mak ngei mai " atia. Pa ho chuan Engngemawni dawn tak le, chutiang i va hmuh sual chu le? an tia, Pu Ruaia chuan " Ramarpa emaw ni, Rulngan emaw ni, Sakeibaknei emaw ni, arafanghma alo thial pawng pawng maia" atia, Pa ho chuan an awih lo em em maia, " Hmusual pawh ni ta la, a nih in a ni thei lo reng reng, thil han hmuhpawlh theih chi a ni lo reng reng" an tia, Pu Ruaia chuan " chutiang taka ka hmuh avang chuan a lawm ka hmuhsual nasat em em ni reng ni, hrefiah fak ila chu, ka hmusual nang" ati ve tlat si.

No.3. Kan tleirawl laiin Pu Kaptea hnenah kan inhlawhfa thina, fur lai a nia, khua hi zing lamah chuan a tha fua, mahse chawhma chanve vel atang hian a chhe nileng leh mai thin a, hlawhfa chhawrtu tan chuan a uihawm duh viau reng thjina, tuk khat chu Pu Kaptea (Chaltlang Dawrkawn) te kawtah an hlawhfa ho tur te chuan Police Barrick rawng hnawih tur hian rawngbur vel kan khai far maia, Hmunpui lam leh Sairum lam te chu a Hauhukdul ruih maia, khawchhak lam erawhchu ni a sa deuh roh thunga, kan kal hma deuh chuan:

Pu Kaptea chuan " Vawiin khua a tha a ngem aw" a ti vung vunga, chutah a bul maia lo ding Pu Lalruaia chuan " Ka hre bik lo le " tiin alo chhang vat maia, Pu Kaptea a thin a ur ta, " Lalruai, nanga lo chhan tur ka ni em ni? ka in a ngampa taka chaw rawn lam mai mai in chutiang tea min han chhan ngam chu le" ati ta mai, chutah Pu Ruaia chuan " Zawhna siamtu in a an chhanna huat leh tak tlat mai si chuh, zawhna te pawh hi siam tlak leh tlak lo a awm theih dawn a nih hi " atia lawm.

Aizawl Bawrhsap Pu Ingtya IAS khan Pu Lalruaia kha a hmelhriat ve a, a biak dan tawk pawh a thiam fu a ni awm e, " Lalruai, nang enge i chak ber ?" tiin a zawta, Pu Ruaia chuan " Motor reng reng ka kal duhna apianga a frontseat a thut theih vek hi ka chak ber mai " a tia, Bawrhsap pawh chuan " Kawng a motor khalhten in motor a Pu Lalruaia'n lo chuan ve a dil che u chuan a duhna tak a fronseat a lo thut tir theuh turin ka hriattir a che u" tiin Lushai Clerk hnenah daily order a siam tir e an tia lawm.

Pu Ingtya bawk hi Bawrhsap a a rawn awm lai khan, thingtlang mite kha a ngaihsak em em maia, ke a kal te khan a zin awllo maia, ei leh in thuah pawh mi ei leh in ang kha a tawm thei ve vek mai bawka, ropui taka han zin vei vah te kha a duh vak lo thin mah mah mai an ti.

Vawikhat pawh hmarchhak lamah khian( a khua chu sawi lo mai ila) a zina, chu khua chuan tuikhur hi an nei tha lo khawp maia, tuihna chu a tha mahse a "khur" ber kha an nei tha lo tlat maia, chu khuaa an V/C te chuan tuikhur siamna an lo dila, a C.A. hruaite khan thiam takin an lo sawipui bawka, chutah an Bawrhsap chuan an sawi zawh rual chuan " Aw, tuikhur RCC a siamna tur grant ka pe a che u, Aizawl ka thlen thlak hunah kan rawn tifel nghal ang" a tia, an rinaia a pek ran tak avang chuan an ngaih te kha atha lo zaw mah mah ta maia, an VCP chuan " Kapu, milian ho hian awlsam tak hian, kan rawn tih sak ang che u, ka rawn pe nghal ang che u, te hi in ti a, Aizawl in thlenga, keini thingtlang kilkhawra awm te hnena in thutiam hi in theihnghilh leh mai thin a, beiseina hian kan lo thlir, atak hi a awm thei mang thin si lova " a han ti dek dek hi a ni awma, chutah le, Pu Ingty-a Garo thin khan a tuar ta lo a ni ang chu " I am Sanctioning Officer, I sanctioned" tih pahin dawhkan a chum dum mai a ni awm a sin, hneh ve riap riap tak leh a thusawi tawh chu, hlen ngei tum tlat chi a nih a nemnghehna a ni awm e.

No. 4. Behliangchhip a kan awm laiin, tlai khat chu Bullut hi ka kapthlaa, tlaiah kan chhuma alo tui kher maia, chu mi zan chuan kan CSM Pu Denghera In ah Corps Council kan nei dawna, kan tan hma kan ti ti lai chuan, kan R.S. Pu Thangliana'n " C.O. pa, i Bullut sa chu a tui em, Bullut sa hi sa pui a ang ve khawp a sin" tiin min zawta, kei pawh chua n ka rinaia a tui thuin ka chhanga, chutah Pu Denghera chuan Kheda a Headmaster a a awm lai Savva sa an ei nasat zia thu sawi pah in:

" Kheda a kan awm laiin leilet ko tlanga Ramarpa nalh tak mai ding hi kan kap vir nawk maia, a hnuah Zawngtah bawr mu hmin tawh tlana Vaki lo fu khawm kha musep in ka'n kah a leh, vawikhat kahah Vaki 13 ka kapthlaa, Sava tui chi ve ve an ni bawka, Zosanglura nu in a engnge tui zawk fiah a duh ta tlat mai, chu mi tlaiah chuan a engnge tui zawk tih fiah nan, BEL HRAN AH KAN HAN CHHUM PAWLH TA MAI A a ti ta maia, kan nui nasa teh a sin, Bel hrana chhumpawlh kha a harsa viau in kan ring sia, mahse a harnpa ve ve a an chhum kha an lo ei pawlh a ni zawk awm e.

LUNGLEN HNEM'AN

RILRU CHAK: Hmanlai tawhah khan, Major Biaksailovi pu te zing a mi Pu Manthanga chuan Thiltlang khua atang in Aizawlah ava kala, chutih lai chuan Zosap te khan Sikul an lo la tan hlim chauh kha a nia, Pu Manthanga pawh chuan chutia lehkhapuana ziak lo chhiar theih ta mai leh, midangte ziak, midangin lo chhiar ve theih leh zel mai chu tha dawn hian a hre khawp maia, Sapho Sikul siamah chuan va zir ve ngei tur niin a hriaa, Aizawlah a awm remchang hlauh bawk nen.
A tukah chuan Zosapho Sikul ah chuan ava kal ve taa, A AW B an lo zirtir a, chawhnu lam chu a tuk a Thiltlang lam a a haw leh ni tur a nih avangin a kal chhunzawm ta lova. A tukah chuan an khaw lamah chuan a haw taa.

Kumthum lai a ral tawh tihin, nikhat chu Aizawl atangin Bawrhsap Parwana alo thleng thut maia Lal leh Upaho lahin engnge chu parwana ah chuan inziak an chhiar thiam loh avangin an hre si lo, mahse a thawntu lah Mizorama Lalber a ni tih an hre si, an Khawchhiar an va koh tir lahin, a ni alo ramriak daih mai si, an mangang ta em em maia, an zinga pakhat chuan ' Manthanga pawhin a chhiar ve thei awm a sin' a han ti zauh maia, chutah Lalpa chuan Manthanga chu arang a ranga lo kal turin va ko vat rawh u a tia, an va ko taa.

Lalpa chuan " hei Manthang, Bawrhsap Parwana kan hmua, a chhiar turin khawchhiarpa lah a awm si lova, nangin han chhiar teh khai" atia, Pu Manthanga chuan, "Lalpa chawhma chauh A AW va zir ka nia, hawrawp thenkhat ka theihnghilh nual tawh bawk sia, ka chhiar thei in ka ring lo" a tia, mahse Lalpa chuan chhiar tho tho tur khan a ti tlat mai sia, Pu Manthanga chuan Lal kha a hlau ve tho mai sia, huphurh tak mai chung chuan a han chhiar ta a lawm:

" Adama ka dem deuh
, in hlothlawh awlbawl lai te a nih bawk chuan, Lungleiah ka e ka le, Hnahthial a mi Bung rawt tur, Bawngtuta kha lo kal rawh se" tiin a han chhiar chhuak taa, Lalpa ho chuan chu thu an han hria chu, an chhiar chhuah hma ai mah khan an buai ta zawk tlat maia, Bawrhsap lehkha a ni si, a thu an hrefiah thiam lo hle maia, " A engah chuan ngemaw Bawrhsap chuan Adama te chu an dem deuh chu ni ang, keini ang khaw te tena Hnahthial Bung han rawt pawh chuh, alian tham si nen, chu a chhap ah mi anglo Bawngtuta te lo kal rawh se han tih reng reng mai te chu, thil ni thei a ni dawn emmaw ni le? a... engpawhnise Manthang, i chhiar a a lawmawm e, Khawchhiarpa ram riak chu ko turin tlangval ho i tir phawt mai teh ang u" an ti taa, tlangval 2 an tir taa.

Zanlai thleng mai chuan Lal leh upate chuan Khawchhiarpa chu an lo nghak thap maia, zanlai pelh ah chuan akotu te nen chuan khawchhiarpa chu alo thleng taa, Lalpa leh Upaho te chuan hlauthawng leh nghakhlel takin Khawchhiarpa chhiar lai chu an lo ngaithlaa, a han chhiar taa:

" A dama in dama, in hlothlawh awl len lai te a nih chuan, Lungleiah kala Hnahthial a mi Bungrua phurh tur, Bawngtuthlawh ken bawk tur" tih alo ni awm a, Pu Manthanga chhiar dan nen khan a in ang vak lo na chungin a inhnaih ve thuak mai, hawrawp thenkhat a theihnghilh tlat vang a ni.







" Bawrhsap hian engatinge Adama hi a dem deuh ni ang aw, a thu reng rengah

Wednesday, August 26, 2009

LUNGLEN HNEMAN

Kan naupan lai khan han ti ve ngial ila, Sapram (England) Ni tla seng lova roreltu, Lalbanga (King Edward) an tih mai thinin nuthlawi Simpsoni avanga a Lallukhum a han chan ta mai thu kha sawi ala hlawh hle in, chu mai chu duhtawk lova LALBANGA hla thiam tak maia an phuah " Nuthlawi a kang lo a pawi ber mai " tih kha pitar/putar ten nauawihna hla takah an la hmang thina, keini ram a zawnga ram thlaler ber maia khawsa te pawh khan, Lalber Edwarda'n a Lallukhum a han kalsan ta mai kha an lo ui thlu ve a ni chek ang chu.

Mi pakhat chuan : kha Lalbanga hla Mizo phuah kha Lalbanga hian lo hre hma deuh chu nisela, a Lalna a kalsan loh phah mai awm e, a ti e an tia, a hriat pawh chu alo hre ve dawn emaw ni reng reng ni, zeldina thubawl pawh a nimahna le.

Khatia nuthlawi buk a rih tak zawk avanga King Edwarda'n a Lalna a han kalsan tak tak dawn meuh chuan, a rinai daih mai khan alo harsa a ni chek a ni ang, a hreh em em maia, mahse Parliament lam khan duhthlang fel thuai thuai turin an lo nawr ve sek tawh bawk si, kumkhua maia a chanchin than dan tur te, England Lal chhungkaw ropuina a 'sernung' awmreng mai turte a ngaihtuah khan, harsa ti tak mai chung khan thutlukna siamin, Nuthlawi kha a thlang ta kha a ni a.

Khatia nuthlawi an thlan tak thu, a thutlukna Parliament ho a han hriattir dawn meuh chuan a harsat dan tur chu sawifiah thiam pawh harsa tak tur a ni a, chanchin ziak mi te pawhin chu lai tak chu an ziak chhuak thiam kher lovang, mahse Mizo pa bawk hian an lo thiam lehpeka, khawvela Lal In ropui ber, hmingthang ber mai a han chhuahsan tur leh khawvela Lalna ropui ber mai han kalsan tur chu a rilru tur an lo phuah sak taa:

1. Ka nu ka naute u, damtakin aw,
Lallai pelin keizawng ka liam ta nge
Lal Crown ka hnawla, chhailai 'D' vangin'
India ram khuavel a thangchhuak ngei ang.


2. An rel sual em ni, Parliament ho hian,
Lei Lallukhum hi Palace run chhungah
Ka hmangaih-i tel lova khum ai chuan,
Parliament rawn-in Ka nau lal rawh se.


ti kha n an lo phuah sak thiama, chang dang pawh tha tak ala awma, ka hrechhuak zo ta lo, a hun lai chuan Zoramah hian ' Ka sual rit tak leh Lei ninawm hi ' tih thluk khan lungrun fe fe in, Lalbanga khawngaihna nen an lo sakpui thin zuk nia.

A ni King Edward-a lah a nupui thar nen chuan England chhuahsanin an liam ta vuah vuah mai sia, tichuan Parliament rorelna chuan englaimaha Sapram Lalber nih inbeisei ngai reng reng lo, a nau kha Lalber lukhum an khumtir ta a, chu bawk chu a lawm Mizoten hmingah an lo chawi ve leha Khumtira, Khumtiri tih te kan lo put ve lehna hlawm chu ni.

LALLUKHUM KHUMTIR THU han sawi takah chuan, Bawngkawna UPC Upa Saptawnliana leh Baktawng Siamliana te an sipai tan laiin Calcutta khawpuiah pheikhawk lei turin China pa dawrah an kala, dawr neitu pa chuan saptawng chanchinbu hi alo chhiar vung vung maia, an ni thiandun a han hmuh khan a thu chhiar lai Sapram Lalnu in Lallukhum a khumna tur (Coronation) programme kha a ngaihsan lemloh em avang emawni dawn ni, Hindi thiam leh thiam lo khan a hrilh ta a nih chu : LONDON bosty malum he ? anni khan MALUM HE SAHEB an tia, chuatha China pa chuan, U HA ME EK LARKI HE a han ti leha, anni thian duh chuan JI SAHEB tiin an lo bu leh nghata, chutah China pa chuan KAL PAWRSU ME, USH NE TUPI MILEGA a han ti ta reuh a ni awm a sin, London khawpui meuh pawh BOSTY ah an chantira CROWN meuh pawh TUPI an ti duh tawk a ni. Theuneu lo tak chu an ni hlawm, an in ngaisang tha duh vak lo khawp mai.

Tuesday, August 25, 2009

KA DUH EM A SIN MAW

KA DUH EM A SIN MAW

Upa in an ti mathlawnlovin, kum alo tam hian hmalam hun awm leh tur thlir aiin, hun kal tawhten min pawt na zawk tawh thin; an tih hi a dik ngei a ni ang tih ka approved ta niin ka inhria.
Nimin piah khan kan Pu (IS) blog ah ka zuk lenglut zawka, a naupan laia pawnto hla nen lama a rawn khui chhuak ta mai chu a ni meuh pawh Upate thuah hian a bang bik lo ve, ka ti beuh va, a thiamawm ka tiin, ka thlawp khawp mai.

He ka article hi ka ziah atan a mawi nge mawi lo tih lam ka dawn si se peih lo, thamrala'n ka phal lova, ka rilruah theihnghilh pawh tum teh mah ila a riak reng a, ka suangtuah ru fo bawk sia, ka nupui tak ngial pawh ka hrilh ngam bawk si lo, miten " thuruk vawn tlat mai chu eng a pika, kan tawt up up maia, mihring kan hrilh ngam chiah lo a nih pawhin thingbul tal pawh hrilh ila kan veng huai mai a sin" an lo tih te pawh ka hrechhuak rum rum a, mahse chutiang ngawt chu tawkin ka hre si lo, ka thuruk a nia, mualpho pui a tul leh ka mualpho pui anga, a dem dem in min dem se, min zahpui an awm a nih pawhin an thu a lawm, patling, tar lam tawh ka nia, ka au chhuah pui loh chuan he ka thuruk vawn hian min kap reng mai dawn sia, tiin; ka han au chhuah pui dawn ta a ni. Ka dinhmunah ding ula , kha mi tuk a ka thil tawn ang kha tawng ve ta ula, keimah ang tho hian 'Ka duh em a sin maw' in tih vawng vawng hi ka ring ve tho che u a ni.

Kum 1980 March thla khan a ni he ka thil tawn, thinlunga cham ta reng mai hi ka tawn na chu ni, Kha mi kum khan khua a sanga tui a kang nasa em em maia mitin mai hian tuikang kan nghak hi a ni tak meuh meuh maia, Khatla Bungkawn lai tak a Pu Vanruma(L) nupui, Pi Lalhumi in chung kawng an kan luaha, tuk khat chu khawvar chian hma hian Maubawk kawng lama tui chawi tur chuan khawnvartui tin ruak kawtin ka kal taa, ala hma bawka midang tumah hmuh tur ka nei lova, khua erawhchu a thiang kuk maia, chutia ka kal zel lai chuan tuikhur pawh ka thleng tep tawh tih in, ka hma lawka ka thil hmuh chuan vawilehkhatah hian ka thinlung chhung ril ber thleng hian a rawn fan chhuak nghal vek maia, ka dinhmun ka ngaihtuah chhuak nghal thuaia, ka nihna ka hriaa, chuti khawp chuan duhawm in a tluk tur hi khawiahmah an awm dawn lo tih hrereng mah ila, ka chhiat vekna tur thil a ni mai a ngem? tumah min hmu tu reng reng an awm bawk si lo, mi min hmuh hmain kan lo peih fel leh vek hman thovanga, tun min hre chuang lovang, hetiang khawpa duhawm hi engtinnge ka chhuah phal ang, mipa ka nia, kum 30 chauh, ka hriselna pawh duhthusamin ala tha bawka, engnge ni vei ka nih nih ka nihpui mai teh ang, tiin rilru ka siam taa.
Ka tuichawina tur tin te chu kawnglaiah dim takin ka dah a, ka tuikawhna nen chuan amah chu ka pan thla taa, a nalh zia mai chu sawi thiam theih pawh a ni lo, ka en san deuh leh min en sang ve deuh hian ka hmua, ka en bir deuh leh chutiang thova min en chuan ka hmua, kha leh chen ka lo tlangval ve tawh, tukina ka tawn ang chanve chanve leh pawha hmeltha hi khawvel hmeichhiaah an awm lo tih lah ka chiang em em, tichuan englaimaha ka la hmuh ngai miah lo, ka vawikhat hmuhna mai mahni se, alak a neitu nih tumin ka pan ta mai a nih chu.

Thinlung inthumrawn ulh ulh chung si chuan ka pan thla taa, ka zauthauva, ka phur in ka huphurh ru deuh bawk si, va kuah chawt mai ila nem dam te in min lo dawh dawn nge, min lo ti na mai zawk dawn, chungte chu ngaihtuah fim hman ka ni tawh lo, ka tuikawhna ngul let hnih vel chauhvin ka la khawih phak lo tihah chuan, kawngthlang khup chen vel a hnim to zingah chuan a zuang lut ta thurh maia, a mawina eng no nalh em em te kha a thim nghal ta hmak mai bawka, a hrilhhaithlak ngei mai, engdang alo ni lova, 'Utawk lunghlu hmuam' an sawi ang hi alo ni ta ber awm e. Mahse a mawi zia leh en no nalh zia chu a duhawm em a sin maw.

Kan Pi kan Pu ten an vanglaini an ngai thin
Keini pawhin kan vanglaini kan ngai bawk thin,
Andamarkarsarlar penglenghui le hui;
Ka Pu Mandingsap i inah ka lo leng e, ka duh ber chu
Sikithum penglenghui le hui.